آیا “خودشکوفایی یا تحقق خود” از نیازهای انسان است؟

دسته بندی نیازهای انسان بر اساس هرم مزلو (از نیازهای فیزیولوژیک تا تحقق خود)

حتما در مورد هرم مزلو  (Maslow Hierarchy Of Needs) شنیده اید و با آن آشنایی دارید. آبراهام مزلو نیازهای انسان را در پنج سطح کلی دسته بندی کرده و این نیازها را در یک هرم جایگذاری نموده است. مزلو شروع اولویت نیازها را از کف هرم رو به بالا طبقه بندی کرده و نشون داده است که تا چهار دسته نیازهای سطوح پایین تر و اولیه تر برآورده نشده باشند، امکان برآورده شدن نیاز سطح بالاتر هرم که به آن “رشد” می گوید و تحقق خود (Self Actualization) نام دارد، وجود ندارد؛ زیرا فرد لاجرم مشغول برطرف کردن “نیازش” خواهد ماند و  وقت و انرژی برای “رشد” باقی نمی ماند.

نیازهای مرتبط به بقا

مزلو ابتدایی ترین نیازها را موارد فیزیولوژیک معرفی میکند مثل نیاز به هوا، آب و غذا، گرما و استراحت بدنی و خواب کافی و نیازهای جنسی. این نیازها شامل ابتدایی‌ترین و اساسی‌ترین نیازهایی هستند که برای ادامه بقا ضرورت دارند، و تا این نیازها در سلسله مراتب نیازهای انسانی برآورده نشوند بقیه نیازها در اولویت قرار نمی‌گیرند.

نیازهای مرتبط به امنیت

هرم مزلو دسته دوم نیازها را نیاز به امنیت مطرح می کند که البته این دسته هم برای بقا لازم است ولی نیازهای دسته قبل حیاتی تر از این دسته بشمار می آیند. منظور از موارد مرتبط با امنیت، امنیت جسمی و سلامتی، خانوادگی و مالی و همچنین اخلاقی است.

نیاز مرتبط به عشق و  حس تعلق

بعد نیاز هایی از جنس حس تعلق داشتن و عشق را مطرح می کند که ربطی به بقا ندارد. درواقع این دسته از نیازها بیشتر نیازهای روان را در بر می گیرد  و برای ارضای آن ها شکل دادن روابطی دوستانه و  داشتن روابط خانوادگی، وجود وابستگی های عاطفی و پیوستن به برخی گروه های اجتماعی کمک می کنند.

نیاز  مرتبط به عزت نفس و حرمت نفس

سپس نیاز به داشتن عزت نفس مطرح می شود که این هم نیازی روانی است. در این دسته از نیازها فرد دنبال راهی می گردد که توسط آن بتواند خودش را با ارزش ببیند و به خود احترام بگذارد. افراد برای ایجاد عزت نفس در خود  تمایل به بدست آوردن قدرت و موفقیت دارند، سعی می کنند دست آوردهایی در زندگی داشته باشند، بدنبال استقلال و آزادی می روند و تلاش می کنند در زندگی درایت و کفایت از خود نشان دهند. در این دسته از نیازها همچنین افراد دنبال راههایی می گردد که باعث شوند دیگران نیز آن ها را با ارزش و اعتبار ببینند و به وجودشان احترام بگذارند و آنان را تحسین کنند. بدست آوردن مقام و شهرت، افتخار آفرینی و برنده شدن در رقابت ها از جمله تلاش هایی است که می توان انجام داد تا تحسین دیگران را گرفت و حرمت نفس را برآورده نمود.

تحقق خود یا خود شکوفایی

و نهایتا در نوک هرم به نهایی ترین نیازی که یک انسان میتواند برای خودش برآورده کند اشاره می کند که “تحققِ خود یا خود شکوفایی” است. مزلو تحقق خود را ناشی از “نیاز به رشد” میداند. تحقق خود زمانی اتفاق میفتد که فرد نیازهای مراحل قبل را ارضا کرده باشد و درگیری هر لحظه ای و صرف انرژی مداوم روی آنها را نداشته باشد. حالا دیگر آنقدر رشد روانی کرده و وقت و انرژی هم دارد که بتواند پتانسیل هایی را در خودش ببیند و از طریق فعالیت های خلاقانه، همان پتانسیل ها را در زندگی اش استفاده کند، در واقع “خودش را زندگی کند”.

ویژگی افراد خود شکوفا یا خود تحقق یافته

افراد خود شکوفا ویژگی هایی دارند که کمک می کند زندگی رضایت بخش تری را  تجربه کنند. این افراد معمولا بیشتر دنبال این هستند که چه توانایی در خود را می توانند بالقوه کنند، به نظر دیگران زیاد اهمیت نمی دهند و نظرات برای آنان مانع محسوب نمی شود.معمولا روابط صمیمانه و عمیقی را با چند نفر محدود دارند و معمولا دور و بر خود را زیاد با افراد شلوغ نمی کنند. اینگونه افراد توانایی تحمل شرایط نامعلوم و ناپایدار را دارند و به راحتی بهم نمی ریزند. سعی می کنند مسائل را حل کنند نه اینکه دراما تولید کنند. افراد خود شکوفا جهان و افراد را همانطور که هستند  می پذیرند و تلاش می کنند از تجارب زندگی شان لذت ببرند.

برای رفتن به مراحل بالاتر از جمله خود شکوفایی یا تحقق خود لازم است پول در بیاوریم

البته این تعریف در کلام ساده بنظر می آید درحالیکه فرد برای رسیدن به این جایگاه مسیر طولانی ای را باید طی کند. در تمام این مسیر علاوه بر نیازهای مطرح شده، شناخت خود و نیازهای شخصی هم قرار است اتفاق بیفتد تا حاصل جمع همه شان منجر به تحقق خود شود. بنظر می آید همه ما بخواهیم به این مرحله از رشد انسانی برسیم، ولی آیا حواسمان هست این یک مسیر است و تک تک پله هایش را باید طی کنیم و بهای هر پله را هم باید بپردازیم؟  ماجرا اینجاست که برای رسیدن به تحقق خود (Self Actualization)  ما از همان کف هرم باید شروع کنیم و بیایم بالا و این یک واقعیت در زندگی است، با قبول این واقعیت که برای نیازهای دو دسته اولیه هرم مزلو بدون شک لازم است که هزینه مالی کنیم، قطعا به این نتیجه خواهیم رسید که لازم است هر کدام از ما به عنوان بزرگسال به هر ترتیبی شده برای خود درآمدی داشته باشیم.