عدم تمرکز

عدم تمرکز می‌تواند نتیجه مسائل و مشکلات مختلفی باشد. در واقع آنچه به عنوان دشواری در تمرکز خود را نشان می‌دهد، علامتی است از یک مشکل و علت زیربنایی که می‌تواند پزشکی یا روانشناختی باشد. در مقاله قصد دارم ابتدا به علت‌های پزشکی و بعد علت‌های روانشناختی عدم تمرکز بپردازم.

شما ممکن است به علت‌های پزشکی زیر در تمرکز مشکل داشته باشید:

علت های پزشکی عدم تمرکز

مشکلات هورمونی

هورمون‌ها پیام‌رسان‌های شیمیایی اند که اعضای بدن را کنترل می‌کنند. هنگامی که تغییراتی در سطح هورمون‌هایمان رخ می‌دهد، اعضای بدنمان سیگنال صحیحی برای عملکرد مناسب دریافت نمی‌کنند، بنابراین اختلالات هورمونی رخ می‌دهد.

هورمون‌های استروژن و پروژسترون بر تولید سروتونین تأثیر می‌گذارند. سروتونین که یک انتقال‌دهنده عصبی است به عنوان یک ماده شیمیایی برای ایجاد نشاط و شادی در مغز عمل می‌کند، خلق و خو را تقویت می‌کند و اشتها، خواب، میل جنسی و حافظه را تنظیم می‌کند. محققان دریافته‌اند که نوسان هورمون‌ها، به‌ویژه استروژن، زنان را مستعد ابتلا به مشکلات تمرکز و «مه مغزی» می‌کند. «مه مغزی» احساس خستگی ذهنی یا گیجی است که تفکر واضح را دشوار می‌کند. چگونگی این احساس ممکن است در افراد مختلف متفاوت باشد، اما همیشه با کاهش عملکرد شناختی همراه است.

بنابراین عدم تمرکز ایجاد شده نه تنها به این دلیل است که سطح استروژن و سروتونین مستقیماً بر عملکردهای شناختی تأثیر می‌گذارد، بلکه به این دلیل است که عدم تعادل هورمونی معمولاً خود را با علائم دیگری نشان می‌دهد که می‌تواند منجر به احساس عمومی خستگی یا خلق و خوی پایین مانند بی‌خوابی، اضطراب و فراموشی شود و اینها نیز به نوبه خود باعث عدم تمرکز می‌شوند.

به همین دلیل است که زنان در زمان عدم تعادل هورمونی قابل توجه، مثل بلوغ، سندرم پیش از قاعدگی (PMS)، قاعدگی، بارداری و یائسگی، مشکلات تمرکز و حافظه را تجربه می‌کنند. کمبود یا ازدیاد استروژن در این مراحل باعث می‌شود سطح سروتونین نیز دچار تغییر شود. اگر سطح هورمون و سروتونین تنظیم نشود، زنان ممکن است دچار مشکل در تمرکز، نقص در حافظه کوتاه مدت خود، علائم افسردگی، مشکل در خواب راحت و خستگی، و همچنین بسیاری از اختلالات روانی و فیزیولوژیکی شوند.

مشکلات تیروئید

مشکل در تمرکز یکی از علائم اختلال عملکرد تیروئید است. هورمون‌های تیروئید یعنی T3 (تری یدوتیرونین) و T4  (تیروکسین) نقش مهمی در کمک به بدن در استفاده از مواد مغذی و اکسیژن برای تولید انرژی دارند. مغز مخصوصاً برای انجام کار خود به گلوکز و اکسیژن نیاز دارد. در نتیجه، وقتی سطح هورمون تیروئید پایین است (کم کاری تیروئید)، مغز کند می‌شود. نقص در حافظه، یادگیری، استدلال و مهارت‌های حل مسئله، تمرکز را دشوار می‌کند. برخی از افراد مبتلا به پرکاری تیروئید، مانند بیماری گریوز، معمولاً تمرکز ضعیف، زمان واکنش کندتر و نقص حافظه را تجربه می کنند.

تعداد کم گلبول‌های قرمز خون

گلبول‌های قرمز خون مسئول رساندن اکسیژن به مغز اند و همان طور که بالاتر گفته شد مغز برای ادامه کار خود به اکسیژن نیاز دارد. در نتیجه کمبود گلبول قرمز، باعث کاهش اکسیژن‌رسانی به مغز و در نتیجه مختل شدن کارکردهای مغز که تمرکز یکی از آنهاست می‌شود.

آسیب‌های مغزی

افرادی که دچار آسیب مغزی شده‌اند ممکن است فوراً متوجه نشوند که توانایی‌شان در تمرکز تغییر کرده است و دیگران نیز ممکن است این عدم تمرکز را به عنوان فقدان علاقه یا انگیزه آنها قلمداد کنند. آنها غالباً به راحتی حواسشان پرت می‌شود و در پیگیری آنچه گفته می‌شود یا انجام می‌شود مشکل دارند. در انجام دادن بیش از یک کار به طور همزمان با مشکل مواجه اند. در درک اطلاعات دریافتی کند اند و مشکلات تمرکز می‌تواند توانایی یادگیری و به خاطر سپردن اطلاعات آنها را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

علت‌های روانشناختی عدم تمرکز

تاثیر افسردگی بر عدم تمرکز

از دست دادن تمرکز یکی از علائم افسردگی است. تمرکز مستلزم این است که شما بخواهید به هدفی برسید که معتقدید ارزش رسیدن و تلاش کردن را دارد. اما افسردگی با این روند تداخل دارد، چرا که انگیزه و انرژی انجام هر کاری را از شما می‌گیرد. شما به هنگام افسردگی احساس ناامیدی می‌کنید، علاقه خود را به فعالیت‌هایی که زمانی دوست داشتید از دست می‌دهید، خوابتان و اشتهایتان دچار تغییر می‌شود، بنابراین طبیعی و قابل درک است

در چنین شرایطی به سختی بتوانید تمرکز خود روی کار، درس و … حفظ کنید. به عبارت دیگر، افسردگی به خودی خود تمرکز را سخت‌تر می‌کند، زیرا شما دیگر هیچ هدفی در هیچ چیزی نمی‌بینید. پس هرچه بیشتر احساس افسردگی کنید، بیشتر تمرکز خود را از دست می‌دهید، همه‌چیز سخت‌تر و بیهوده‌تر می‌شود و بنابراین این دور باطل دائماً تکرار می‌شود.

مطالعه بیشتر : افسردگی و درمان آن با مشاوره

همچنین یک الگوی فکری بسیار رایج در افسردگی الگوهای تفکر منفی است که به آسانی می‌توانند باعث حواس پرتی و عدم تمرکز شوند. تفکر منفی به دیدگاه‌های نادرست و منفی در مورد خودتان و محیط پیرامونتان اشاره دارد که با ایجاد حواس‌پرتی می‌تواند بر کار، مطالعه و عملکرد روزمره شما تاثیر بگذارد.

شایان ذکر است که برخی از داروهای ضد افسردگی که برای درمان افسردگی استفاده می‌شوند، ممکن است دارای عوارض جانبی شناختی مثل مشکلات توجه و عدم تمرکز باشند.

تاثیر اختلالات اضطرابی بر عدم تمرکز

در اختلالات اضطرابی اغلب شما در حال تمرکز اید، چرا که اضطراب با فعال کردن سیستم جنگ و گریز که خود نیازمند تمرکز است، می‌خواهد اطمینان حاصل کند که شما در امان هستید. اما مسئله این است که در هنگام اضطراب تمرکز روی چیزهایی است که هدف اصلی در زندگی شما نیستند. اضطراب تمام منابع ذهنی شما را اشغال می‌کند و از سوی دیگر تمرکز نیاز به انرژی ذهنی زیادی دارد.

هنگامی که اضطراب را تجربه می‌کنید شما ممکن است احساس کنید که افکار اضطراب‌زا دائماً در روند فکرتان نفوذ می‌کند و این می‌تواند تمرکز و تفکر واضح را دشوار کند. تحقیقات نشان داده است که اضطراب کارهای نسبتاً آسان را دشوار می‌کند و تلاش بیشتری برای انجام آن‌ها نیاز است، در حالی که اضطراب بر وظایف چالش برانگیز تر اثرات کمتر دارد.

یک کار چالش‌برانگیز و دشوار به منابع شناختی بیشتری نیاز دارد

این ممکن است به این دلیل باشد که یک کار چالش‌برانگیز و دشوار به منابع شناختی بیشتری نیاز دارد، بنابراین فضای کمتری در ذهنتان برای اضطراب باقی می‌گذارد. اضطراب همچنین ممکن است فرآیندهای فکری فرد را تضعیف کند و مه مغزی را تشدید کند.

اختلالات اضطرابی می‌توانند تمرکز فلج کننده بر رویدادهای منفی زندگی را افزایش دهند و تمرکز را دشوار کنند، و این به نوبه خود می‌تواند منجر به مشکلاتی در محیط‌های اجتماعی، کاری و تحصیلی شود. اضطراب همچنین گاهی واکنش‌های فیزیکی برمی‌انگیزد که آنها نیز ادامه کار و متمرکز شدن را دشوار می‌کند. از سوی دیگر هنگام اضطراب افزایش هورمون‌های کورتیزول و آدرنالین، منجر به مه مغزی می‌شود، که افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی را آزار می‌دهد. مه مغزی تاثیر نامطلوبی بر عملکردهای شناختی دارد و  منجر به ناتوانی در تمرکز و نقص در عملکرد حافظه کوتاه مدت می‌شود.

فرسودگی

فرسودگی به عنوان یک خستگی شدید تعریف می‌شود که با استراحت برطرف نمی‌شود. فرسودگی منجر به ته کشیدن انرژی و انگیزه فرد به طور مداوم می‌شود و به تضعیف بهزیستی جسمی، ذهنی و روانی می‌انجامد. فرسودگی نشانه این است که بدن شما بدون مداخله نمی‌تواند بیش از این دوام بیاورد. علائم فرسودگی شامل مشکلات خواب، درد عضلانی یا مفاصل، سردرد، سرگیجه، تپش قلب، و علائم شبیه آنفولانزا است.

به عبارت ساده، فرسودگی همان احساس خستگی مداوم است و با احساس خواب‌آلودگی یا بی‌علاقگی متفاوت است، اگرچه این دو ممکن است با فرسودگی نیز همراه باشند.

همان‌طور که گفته شد فرسودگی با خواب‌آلودگی متفاوت است. همه ما هر از گاهی کم خوابی را تجربه کرده‌ایم و بنابراین با عواقب آن بر عملکرد روزانه خود آشنا هستیم. خواب‌آلودگی نشان دهنده تمایل فرد به خوابیدن (یا ناتوانی در بیدار ماندن) است، در حالی که فرسودگی به بی‌حالی، کندی یا ناتوانی در حفظ سطح عملکرد در یک کار معین اشاره دارد. برای افراد مبتلا به اختلال بی‌خوابی (اینسومنیا) فرسودگی که گاهی اوقات به عنوان کاهش انرژی نیز شناخته می‌شود، واضح‌ترین شکایت در طول روز است. مشکل در تمرکز یا به وضوح فکر کردن جزو شایع‌ترین مسائلی اند که در نتیجه فرسودگی و یا خواب‌آلودگی به وجود می‌آیند.

همچنین، هم فرسودگی و هم عدم تمرکز، از جمله علائم عبور از مرحله یائسگی اند. در طول سال‌های باروری زنان، استروژن مسئول ثبات خلق و خو و بهزیستی هیجانی و یک سری کارکردهای شناختی بوده است. بنابراین، در دوران یائسگی با نوسانات شدید هورمون و در نهایت کاهش آنها، کارکردهای شناختی زنان از جمله تمرکزشان ممکن است تضعیف ‌شود تا در نهایت این نوسانات هرمونی برطرف شوند.

به غیر از مواردی که در بالا ذکر شد، علت‌های دیگری نیز برای مشکل در تمرکز می‌تواند وجود داشته باشد که من در ادامه اشاره کوتاهی به آنها خواهم کرد.

علت های دیگر عدم تمرکز در افراد

بی‌اشتهایی عصبی یا آنورکسیا

می‌تواند یکی از علت‌های دیگر عدم تمرکز باشد. اختلالات خوردن معمولاً ابتدا بر مغز تاثیر می‌گذارند، اگرچه اثرات آنها بر روی سلامت جسمی نیز به زودی خود را نشان می‌دهند. از آنجایی که افراد مبتلا به آنورکسیا غذای دریافتی خود را محدود می‌کنند، مغز نمی‌تواند مقدار کافی مواد مغذی را دریافت کند و این اغلب باعث مشکلاتی در تمرکز می‌شود که می‌تواند عملکرد افراد در محل کار یا مدرسه را دشوار کند. از آنجایی که عملکرد آنها کاهش می‌یابد، سطح اضطرابشان نیز ممکن است افزایش پیدا کند، و این منجر به افزایش اتکا به مکانیسم‌های مقابله‌ای ناسازگار، یعنی عادت‌های غذا خوردن بیمارگونه و ناسالم می‌شود. در نتیجه هرچه این چرخه بیشتر ادامه پیدا کند، اثرات آن بر کارکردهای شناختی و در نتیجه تمرکز آنها نیز بیشتر می‌شود.

اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD

علت دیگر می‌تواند اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD باشد. PTSD تعدادی از نواحی مغز به ویژه آمیگدال و قشر پیش پیشانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. آمیگدال تهدیدها را تشخیص می‌دهد و دستگاه عصبی سمپاتیک را فعال می‌کند. قشر پیش پیشانی مغز تصمیمات مربوط به یک تهدید احتمالی را تنظیم می‌کند، به تنظیم احساسات کمک می‌کند و معنا و اهمیت احساسی یک رویداد را تعیین می‌کند و میزان توجه ما را به آن تنظیم می‌کند.

اگر فردی علائم PTSD را تجربه کند، این بخش‌های مغز او عملکرد متفاوتی خواهند داشت. آمیگدال بیش از حد حساس می‌شود و قشر پیش پیشانی کمتر از حد معمول کار می‌کند. همه اینها می‌تواند منجر به ایجاد مه مغزی و در نتیجه عدم تمرکز شود. بنابراین اگر شما علائم PTSD را تجربه می‌کنید تعجب آور نیست که نمی‌توانید به وضوح فکر کنید و تمرکز کنید زیرا قشر پیش پیشانی به طور طبیعی عمل نمی‌کند. PTSD همچنین می‌تواند منجر به افزایش هورمون‌های استرس در بدن شود و بر الگوی خواب و تمرکز شما اثر بگذارد.

PTSD بر حافظه تأثیر می‌گذارد و باعث می‌شود ذهن و بدن ما احساس کند که هنوز در معرض تهدید است. این اضطراب دائمی و این فعالیت دائمی سیستم جنگ و گریز می‌تواند منجر به خستگی و از دست دادن تمرکز در کار و درس و زندگی روزمره شود.

اختلال ADHD و عدم تمرکز

اختلال دیگری که احتمالاً اکثر شما در مورد آن شنیده یا خوانده‌اید، اختلال ADHD است، که یکی از علائم اصلی آن نقص توجه است. به این صورت که افراد مبتلا به این اختلال به راحتی حواسشان پرت و تمرکزشان مختل می‌شود.

اختلال دوقطبی

اختلال دیگری که تمرکز را مختل می‌کند اختلال دوقطبی است. افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نیز ممکن است از عدم تمرکز رنج ببرند. آنها معمولاً مشکلاتی در حافظه، کارکردها شناختی و تمرکز گزارش می‌کنند، که همه اینها عملکرد روزانه آنها در کار، درس و … مختل می‌کند.

مطالعه بیشتر : ناتوانی در داشتنِ ارتباط احساسی با دیگران

سوء مصرف الکل

سوء مصرف الکل نیز بر عدم تمرکز موثر است. سوء مصرف الکل بر حافظه اثر می‌گذارد و تمرکز بر چیزی که برایتان اولویت است را دشوار می‌کند. کسی که به طور افراطی الکل مصرف می‌کند دائماً ذهنش درگیر این است که کی و کجا الکل بعدی خود را تهیه کند و بنوشد. در این صورت همه تمرکز و توجه او صرف نوشیدن الکل است و نه چیز دیگر، در نتیجه از تمرکز بر روی اهداف و وظایف خود دور می‌شود.

نتیجه

در آخر لازم به ذکر است که اگرچه در این مقاله تلاش بر این بوده است که تعداد زیادی از علت‌های عدم تمرکز توضیح داده شوند، اما بحث عدم تمرکز بحث مفصل و جامعی است و می‌تواند علت‌هایی خارج از آنهایی که در این مقاله به آنها اشاره کرده‌ام داشته باشد.

نویسنده: سلما ظروفی