آیا ما به اختلال روانی دچار می شویم؟ آیا مبتلا می شویم؟ آیا مادرزادی این اختلال روانی را داشته ایم؟

اگر به کلمات “دچار، ابتلا و داشتن” دقت کنیم می بینیم که همه این ها را در مورد بیماری و اختلال روانی شاید بشود بکار برد چراکه در بوجود آمدن این گونه اختلالات هر دو عامل “وراثت و محیط” سهم دارند. اینکه سهم هرکدام در هر فرد چقدر است کاملا معین نیست. ولی واژه “به ارث بردن” این را در ذهن می آورد که تا آخر عمر چیزی با من است که نمی توانم از شرش خلاص شوم و کاری برایش کنم، از طرفی “اثر محیط” این مفهوم را به ذهن می آورد که شاید بتوان اثر محیط را از بین برد یا کم کرد و خلاصه مجبور به تحمل بیماری تا آخر عمر نبود. به هر حال هر چیزی را هم به ارث برده باشیم، اینکه در چه محیطی، با چه خانواده ای، در کدام فرهنگ و سطح فرهنگی، کودکی خود را بسر برده ایم اثر زیادی دارد بر اینکه ما چقدر علائم اختلال روانی به ارث برده را نشان دهیم.

محیط چه اثری بر اختلال روانی دارد؟

در این متن می خواهیم روی عامل “محیط” به عنوان چیزی که می شود تغییر اش داد بیشتر تمرکز کنیم. برای مثال  کودکی با تشخیص اختلال روانی اوتیسم را در نظر بگیرید که در محیطی دور افتاده در فقر اطلاعات، فقر فرهنگی و فقر امکانات بسر می برد، یعنی محیط برای درک و مراقبت از نیازهای خاص او مناسب نیست، چه بسا در حالت بدتر به خاطر رفتار عجیب اش کتک هم بخورد یا طرد شود و یا مسخره شود. این فرد در محیطی دارد زندگی می کند که به بروز علائم اختلال روانی اش بسیار کمک می کند؛ حتا اگر از آن دسته اوتیستیک های باهوش باشد، احتمالا تا آخر عمر از تعامل با دیگران عاجز است، به مدرسه نمی تواند برود، کار و حرفه خاصی یاد نمی گیرد و همیشه به شکل یک بار روی دوش خانواده سنگینی می کند. از طرفی فردی را با شرایط مشابه در نظر بگیرید که او هم در کودکی تشخیص اوتیسم گرفته است ولی در محیطی بزرگ شده که از لحاظ فرهنگی غنی، از لحاظ اطلاعات به روز، از لحاظ تعاملات عاطفی پر بار و از لحاظ درک نیازهای خاص او توانمند بودند. این فرد شانس تحصیل کردن داشته و امکان بهره برداری از هوش اش در رشته ای که علاقه به آن دارد زیاد است. برای مثال یک ویژگی بارز در افراد اوتیستیک این است که در دنیای خود فرو می روند و با یک چیزهای محدود در ذهنشان درگیرند، مثلا ریاضیات یا نت های موسیقی. خانواده دوم احتمالا به درگیری کودک با ریاضیات اهمیت داده و سعی نمی کنند کودک ریاضی را برای چند ساعت ول کند و به زور به او تاریخ و جغرافیا درس بدهند. اجازه می دهند فرزندشان با فرمول های ریاضی ساعات طولانی در روز سرو کله بزند و امکاناتی هم برایش فراهم می کنند، این فرد ممکن است در آینده ریاضی دان یا دانشمند برجسته ای شود همانطور که می دانیم البرت اينشتين و آيزاک نيوتن هردو نشانه‌های اوتيسم را داشته‌اند. در واقع خانواده شماره دو، به ویژگی “در خود ماندگی” فرزندشان که مرتبط به اختلال روانی اش است، اهمیت داده و به او امکانات و مهلت دادند که از بیماری اش چیزی قدرتمند بیرون آورد.

آیا علائم و اختلال روانی ممکن است یک جایی هم بدردم بخورد؟

هر کدام از ما دارای هر نوع ویژگی روانی و دچار هر نشانه اختلال روانی که باشیم می توانیم از آن در راستای محدود کردن خود، مریض تر شدن، ناتوان تر شدن و اضطراب بیشتر استفاده کنیم؛ و یا برعکس می توان آن را دید، پذیرفت و با آن ویژگی ها در جهت اتفاقا بهتر زندگی کردن استفاده کرد و آن را به  نقطه قوت تبدیل کرد. مثلا فردی که وسواس نظم و ترتیب داشته و نیاز به کنترل کردن دارد و به جزئیات دقت زیادی دارد، احتمالا بهترین کاندیدا برای مدیریت کردن یک تشکیلات یا سازمان خواهد بود. یا مثلا برای رهبری کردن یک گروه داشتن ویژگی نارسیسیزم کمک کننده است. ویژگی های هیستریایی شاید برای روابط عمومی گزینه مناسبی باشد. یا افرادی که دور از تنش و درگیری و کتک کاری نمی توانند بمانند شاید برای پلیس و ارتش یا اعزام به جنگ یا مناطقی که نیاز به دفاع با دل و جان دارد مناسب باشند.

اینکه نقاط ضعیف خود را به نقاط قوت تبدیل کنید امکان پذیر است:

مثال های بالا فقط چند مثال ساده اند، در حالیکه این مسیر شامل یک فرایند و دارای پیچیدگی های زیادی است. برای اینکه ویژگی های روانی خود را برای زندگی بهتر بکار بگیرید بهتر است با کمک یک روان درمانگر به شناخت بقیه ویژگی های روانی و شرایط خود بپردازید تا بهترین مدل خود را پیدا کنید. اینگونه امکان این را خواهیم داشت تا با موفقیت بخشی از علائم اختلال روانی خود را کم کنیم، بخشی را کلا از بین ببریم، بخش های زیادی از آن را به نقاط قدرت و قوت خود تبدیل کنیم و بخش هایی از آن هم با آزار خیلی کمتر نسبت به قبل، ممکن است با ما  بمانند و به حیات خود ادامه دهند.